Een fragment uit Ramkoers. De hoofdpersoon, fotograaf Jasper van den Berg, gaat op bezoek bij een bevriend advocatenstel om hun baby te portretteren.
Grappig genoeg had ik een tijdje na verschijning van Ramkoers een leuk gesprek met een bevriende advocaat, die mijn boek met zeer veel plezier had gelezen en mijn schrijverschap prees volgens precies hetzelfde schema als Jurgen hier toepast: een vertaler bootst alleen maar na, een fotograaf eigenlijk ook, maar een schrijver, die is pas echt creatief!
Toen ik werd geïnterviewd in Nieuwsweekend op NPO Radio 1 (5 juni 2021) vroeg presentatrice Mieke van der Weij zich af of ik met de passage over het zonder naamsvermelding voorlezen van een vertaling niet verwees naar iets wat in haar eigen programma was gebeurd. Niet bewust, in elk geval, maar ik had inderdaad wel ergens een klepel horen luiden...
De Oostenrijkse zaak-Werner Richter heb ik niet verzonnen.
Jurgen was nog niet thuis en baby Bob sliep nog, dus Jasper en Annet zaten samen aan de keukentafel om de tijd te doden. Ze kenden elkaar niet heel goed, Jasper had vooral contact met Jurgen, maar voor de babyshoot had Annet het initiatief naar zich toe getrokken. Het gesprek bleef voorlopig dan ook aan de oppervlakte drijven, wat Jasper niet zo heel erg vond, hij had niet heel veel behoefte om over zijn weekendje Zeeland of zijn relatie met Hannah te vertellen. Sowieso was Annet het grootste deel van de tijd aan het woord, het was natuurlijk Bob voor en Bob na, zij het dan op zo’n manier dat het ook over een nieuwe surfplank of spelcomputer had kunnen gaan: het enthousiasme was onmiskenbaar, maar echt persoonlijk werd het niet. En misschien worden gesprekken over baby’s ook wel nooit echt persoonlijk, alle ouders vinden hun eigen exemplaar tenslotte het mooist en het liefst en het leukst en nemen voetstoots aan dat ook de bezoeker dat zal vinden, dus er is geen enkele reden om dieper op de zaak in te gaan, voors en tegens af te wegen, meningen uit te wisselen of zelfs ruzie te maken omdat die meningen te ver uit elkaar liggen. Persoonlijke gesprekken die zich beperken tot een eenrichtingsverkeer van onbetwistbaar geachte waarheden zijn niet persoonlijk en ook geen gesprekken.
‘We wisten meteen dat we hem Bob wilden noemen,’ zei Annet. ‘Alle ouders hopen natuurlijk dat hun kind een heel bijzonder iemand zal worden, maar als ze daar alvast op vooruitlopen door de baby ook meteen een bijzondere, meestal totaal idiote naam te geven, halen ze doel en middel door elkaar. Sorry dat ik het zo zeg, maar ik ben advocaat hè.’ Vandaar dus dat Jurgen en zij hadden gekozen voor een zo normaal mogelijke, oer-Hollandse naam, ‘Bob’ klonk gewoon vrolijk en gaf niet het signaal af dat de persoon die zo genoemd was later vast wel minister-president zou worden. Hoewel dat natuurlijk ook niet mocht worden uitgesloten. ‘Bob is zo’n bijzondere baby! Hij is in alles heel vroeg, en zo slim!’ Hij zou trouwens zo wel wakker worden, hij sliep ook veel minder dan de gemiddelde leeftijdsgenoot, altijd bezig met observeren, altijd alert. ‘Misschien wordt hij later wel fotograaf,’ opperde Jasper, maar dat leek Annet niet echt waarschijnlijk. ‘Ik denk dat hij gewoon advocaat wordt,’ zei ze.
Daar was Jurgen, die op dat moment binnenkwam (‘Dag schat! Hallo Jasper!’), het niet helemaal mee eens. ‘Ik hoop dat het joch lekker zijn eigen weg zoekt,’ zei hij. ‘Ik zie hem wel kunstenaar of schrijver worden, je ziet aan zijn ogen dat hij iets speciaals, iets creatiefs heeft. Fotograaf, dat denk ik niet – waarmee ik geen kwaad woord over jouw beroep wil zeggen, Jasper, ik weet ook wel dat een mechanisch geproduceerde weergave van de wereld nog heel goed een stempel van oorspronkelijkheid kan dragen, het auteursrecht is voor fotografen een groot goed. Maar nou ja, ik denk dat de creativiteit bij Bob wat verder zal gaan, hij heeft iets totaal compromisloos in alles wat hij doet.’
Annet keek hem met lichte minachting aan, kennelijk was dit een terugkerend strijdpunt tussen de twee. Maar ze wist ook dat ze er nu beter niet te hard tegen in kon gaan, dat zou misschien een averechts effect op de babyshoot hebben, dus ze stelde voor snel even wat te eten voordat Bob wakker werd. De gazpacho stond al koud en hoefde alleen maar te worden opgediend, hij was goed te eten en Jurgen vertelde intussen uitgebreid over een erg interessante zaak waarbij hij betrokken was, die na jaren van juridisch touwtrekken nu bij de Hoge Raad was beland. Het betrof een vertaald Japans boek waaruit op de radio een flinke lap was voorgelezen zonder vermelding van de naam van de vertaler, de omroep vond dat niet nodig en betoogde dat de andere leden van het productieteam toch ook niet met naam en toenaam werden genoemd. Maar de rechter had dat argument van tafel geveegd, de vertaler was op grond van de Berner Conventie immers de auteur van de Nederlandse tekst en hoorde als zodanig bij elk citaat uit het Nederlandse boek te worden vermeld, voor het voorlezen had bovendien ook toestemming moeten worden gevraagd, dus er was een flinke schadevergoeding toegekend. Enfin, hoger beroep, zelfde uitslag, cassatie bij de Hoge Raad en dat speelde nu allemaal, Jurgen verwachtte in navolging van een vergelijkbaar Oostenrijks geval (‘Ah, de zaak-Werner Richter,’ zei Annet) een ondubbelzinnige overwinning, waarna andere partijen het voortaan wel uit hun hoofd zouden laten om ooit nog uit vertalingen te citeren zonder vermelding van álle auteurs inclusief de vertaler. Onder ons gezegd en gezwegen vond hij het overigens allemaal nogal over de top, juridisch klopte het wel maar een vertaler doet toch in feite weinig meer dan een tekst overtypen in een andere taal, ‘het is een beetje zoals fotografie, sorry dat ik het zeg maar het is natuurlijk wel zo. Het origineel is er al, je hoeft het enkel nog te reproduceren.’
Gelukkig begon het origineel van die middag op dat moment te huilen. Annet ging baby Bob snel halen en kwam stralend van trots met hem naar beneden, Jasper had nog nooit zoiets lelijks gezien of in elk geval gefotografeerd, afgezien misschien van een kwal op het strand in Portugal maar die had tenminste nog prachtige kleuren, hij voelde de moed meteen in zijn schoenen zinken en de wanhoop omhoogkomen. De vraag was hier niet welke aanpak het meest flatterend was, maar hoe de schade het best mogelijk kon worden beperkt. Head, full body, driekwart? Jasper had geen flauw idee.
‘Hij ruikt ook zo lekker hè,’ zei Annet.
